طبع و مزاج چیست و چه اقسامی دارد ؟
به اعتقاد قدما ،چهار عنصر اصلی هستند که مدار وجود کائنات و عالم ماده و جهان جسمانی را تشکیل می دهند که این عناصر اربعه یا چهارگانه عبارت است از : آتش ، باد یا هوا ، آب و خاک ؛ از ترکیب عناصر اربعه یعنی آتش، هوا، آب و خاک حالت خاصی در انسان به وجود می آید که خصوصیات همه آن عناصر را دارد ولی گاه به خاطر وراثت و شرایط اقلیمی مانند آب و هوا، دما و نوع تغذیه بعضی از این عناصر موجود در بدن آدمی بر دیگری غلبه می نماید .
در بدن انسان چهار نوع خلط وجود دارد که آنها را اصطلاحاً “اخلاط اربعه” می نامند. اخلاط اربعه عبارت اند از: صفرا ، خون ، بلغم و سودا . در حالت طبیعی، اخلاط اربعه در بدن هر شخص سالمی باید به حالت تعادل باشد تا ادامه زندگی و حیات او مقدور باشد ، در غیر این صورت، هر کدام از آن ها که غلبه نماید، خطرناک است و نیز مشخص کننده نوع مزاج غالب در فرد است؛به عنوان مثال، اگر در فردی صفرا غلبه نماید وی را صفراوی مزاج، و اگر خون غلبه کند، او را دموی مزاج، و اگر بلغم غلبه یابد، بلغمی مزاج می نامند؛ هم چنان که اگر در شخصی سودا غلبه نماید، او را سوداوی مزاج می گویند .
سعدی شیرازی علیه الرحمه در بیتی این مطلب را به صورتی زیبا بیان نموده :
چهار طبع مخالف سرکش چند روزی بودند با هم خوش
چون یکی زین چهار شد غالب جان شیرین برآید از قالب
امام صادق علیه السلام :(توحید مفضل)
« اى مفضل وقتى که غذا وارد معده شد به صورت کشکاب درآمده و براى طبخ ثانى از طریق عروق مربوطه در رودهها به کبد مىرود و پس از هضم ثانى به صورت سودا ، صفرا ، بلغم و خون در بدن جریان مىیابد»
امام رضا علیه السلام : (رساله ذهبیّه)
« خداى تعالى بنا نهاده جسمها را بر چهار خلط که عبارتند از سودا و صفرا وخون و بلغم که دو خلط از آنها گرم و دو خلط دیگر سرد مىباشد و میان این چهار خلط، دو به دو اختلاف برقرار است به این ترتیب که از دو خلط گرم ، یکى مرطوب و دیگرى خشک و از دو خلط سرد نیز یکى مرطوب و دیگرى خشک است »
لذا طبع و مزاج انسانها با توجه به نوع آب و هوای محل زندگی و نوع رژیم غذائی موجود(عادات غذائی)به چهار دسته تقسیم میشود : 1- دموی مزاج یا طبع بهاره (یعنی گرم و تر) 2- سوداوی مزاج یا طبع پاییزه(یعنی سر و خشک) 3- بلغمی مزاج یا طبع زمستانه(یعنی سرد و تر) 4- صفراوی مزاج یا طبع تابستانه (یعنی گرم و خشک).
عناصر اربعه(آتش، هوا، آب و خاک)نیز همان مزاج یا طبع چهارگانه را دارا هستند که بدین خاطر مجازاً به مزاجهای اربعه نیز اطلاق می گردد یعنی طبع دم(خون) یا هوا ، طبع بلغم یا آب ، طبع سودا یا خاک ، طبع صفرا یا آتش …
هر نوع از مواد غذایی (اعم از گیاهان و میوه ها و غذاها و گوشت حیوانات و غیره) نیز یک طبع خاص دارد و اثر خاصی بر روی اخلاط اربعه می گذارد و آن را به حالت تعادل یا عدم تعادل در خواهد آورد ؛ به عنوان مثال، استفاده از مواد غذایی چرب و شیرین به طور مداوم ، صفرا را افزایش می دهد، همچنان که پرخوری و عدم رعایت اعتدال در مصرف مواد غذایی موجب غلبه ی خون می شود. استفاده از ترشی جات سرکه و لبنیات به مقدار زیاد موجب طغیان و ازدیاد بلغم ، و خوردن غذاهای نمک سود و مانده و نیز خوردن بادمجان به مقدار زیاد و یا گوشت حیوانات پیر سبب ازدیاد سودا می گردد و قابل ذکر است که هر یک از اخلاط چهارگانه که در شخص غلبه نماید جهت برگرداندن آن به حالت اعتدال می بایست غذا و میوه های طبع مخالف استفاده نماید مثلاً اگر صفراء غلبه نماید چون مزاج صفراء گرم و خشک می باشد شخص باید خوراکی های طبع سرد و تر (بلغمی ها) مصرف کند .
پس می بینیم که همه موجودات عالم اعم از زمین و زمان(فصول و ایام)،گیاهان ،حیوانات و حتی بدن انسانها ، طبع دارند و با بدن انسان رابطه ای تنگاتنگ و هماهنگ دارند و اگر ما طبع خویش را بشناسیم می توانیم با طبیعت هماهنگ شده و می دانیم که چه بخوریم ، چه بپوشیم و چه بگوییم تا بتوانیم به سمت تعالی پیش رفته و به آن هدف متعالی ترسیم شده برای این عالم ماده دست یابیم ، لذا پایه و اساس تمامی علوم طبیعی اعم از زیست شناسی و طب اسلامی و نیز حتی علوم الهی و خداشناسی ؛ شناخت خود ، شناخت بدن و نیز شناخت طبع و مزاج انسانی است .
روشهای تعدیل اخلاط :
1-اخلاطی که در دستگاه گوارش هستند معمولا با مصرف مسهل قوی باید تخلیه شوند ( البته به شرطی که بیمار بنیه و تحمل عوارض مسهل را داشته باشد )
2-اخلاطی که در دست و پاها هستند علاوه بر دارو با روش تخلیه سیاهرگها ( فصد – حجامت – زالو)
3- اخلاط پراکنده که اگر مقدارش کم باشد فقط با دارو و اگر کهنه شده باشد از روشهای فوق هم استفاده میشود
4-رژیم غذایی دفع کننده اخلاط
توجه : در بعضی اشخاص حین درمان حالات برونریز بوجود می آید ( عوارض موجود بیشتر ظاهر میشوند ) این امر کاملا طبیعی میباشد و باید روند درمان به همان شکل ادامه یابد .
آزمون مزاج شناسی
با توجه به پرسش دوستان در مورد شناخت مزاجشان ؛بنده دو سایت معرفی میکنم که آزمون طبع و مزاج شناسی در آن گذاشته و با پاسخ دادن به سوالاتش میتونید به حدود مزاج خود برسید :
http://lifestyle.timclinic.ir/mezajyab.html
البته مطلب مزاج شناسی بنده را حتما بخونید
