مزاج شناسی1 صفراء ( گرم و خشک) ؛ مشخصات صفراوی ها و درمان
صفراء : در لغت به معنای زردی است و در اصطلاح ترشحات زردرنگ کبد را گویند ، طبیعت صفراء گرم و خشک است و مواد غذایی صفرازا گرمای زیادی را در بدن تولید می‌کنند .
اما درمان این عارضه در افراد بالغ طبق روایات معصومین : با سه روش انجام می‌شود که عبارتند از: 1- قی 2- تنقیه 3- حجامت که در کنار این سه روش درمانی ، پرهیز از موارد صفرازا هم توصیه می‌شود ، ضمن اینکه در بین غذاهای معمول مردم از نخود به عنوان صفرا بر (یعنی ضد صفرا) نام برده می‌شود .
در روایات و کتب طب سنتی از صفرا به عنوان سم خون نام برده شده است، پونه (سبزی یا عرق آن) در رفع این عارضه بسیار مفید و کارساز خواهد بود. در یک انسان عادی و سالم میزان صفرا یک درصد باید باشد .
مشخصات افراد صفراوی
بازتاب روانی و رفتاری در افراد صفراوی :
علاقمند به شعر و ادبیات، دارای استعداد خشونت و بدخلقی ، پائیز و زمستان را دوست دارند،گاهی با اراده و گاهی سست ، گاهی پرانرژی گاهی کم‌انرژی، دارای استعداد معنوی به صورت مقطعی، تند و تیز و بی قرار، ناآرام و دودل ، گاهاً باعث رنجش دیگران می‌شود، تیزبین و دقیق در برخی ابعاد ، مقید به اصول ، منظم و حساس ، آینده‌نگر و گاهاً خیالباف و دقیق در تصمیم‌گیری ، حاضرجواب و باهوش ، گاهاً سخاوتمند ، میل بالای جنسی و توان جنسی متغیر ، سریع، چالاک و پرانرژی ، علاقه زیاد به آب یخ و یخ ، تمایل به سردی‌ها دارند و از گرمی‌ها گریزانند .
علائم پوستی و گوارشی صفراوی‌ها :
دارای پوستی خشک ، زبر و بدون رطوبت ، دارای منافذ پوستی درشت ، رگهای دست گاهی آشکار و گاهی پنهان هستند ، رنگ پوست گرایش به زردی دارد، سفیدی چشم سفید با گرایش زرد است ، مردمک چشم میشی روشن است، موی سر، خشک و ضخیم و برجسته است ، رنگ مو، سیاه و خرمایی است ، مزه دهان تلخ صبحگاهی است، غالباً دهان خشک و تشنه است ، افراد صفراوی کم اشتها هستند، توان هضم غذا بالاست، نفخ معده ندارند، یبوست ندارند ، افراد صفراوی غالباً گرایش به ترشی دارند، بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم ندارند ، رنگ ادرار زرد تیره
درمان صفراوی‌ها و توصیه های غذایی :
افراد صفراوی غالباً در اثر حجامت ، تعدیل مزاج یافته و رنگ و رویی به مراتب روشن‌تر از قبل خواهند داشت، اشتهای آنان با حجامت افزایش می‌یابد و در صورت تکرار حجامت ، چاق خواهند شد .
مصرف میوه ها ، گیاهان وغذاهای سرد و تر ، میزان صفراء را در بدن کاهش می دهد از جمله : انار وشاتوت ، زرشک ، تمشک ، زرد آلو ، هلو ، خیار ، کاهو ، هویج ، روغن زیتون ، کنجد ، سیب ،گلابی ، سوپ جو ، کدو خورشتی ، خوراک قارچ ، کدو حلوایی ، اسفناج ، گشنیز ، نخود و نخود فرنگی ، عدس ، ماش ، جو دو سر ، لیمو عمانی
نمونه‌ای از رژیم غذایی مناسب برای افراد صفراوی کاهو می باشد که سرد و تر است و برای دفع صفرا مفید است ، انواع سالادها با سرکه ، ماهی، ماست و به طور کلی لبنیات ، مرکبات ، ماء الشعیر (آب جو) ، آبغوره ، آب‌لیمو برای صفراوی‌ها مفید و لازم است .
نکته قابل ذکر این است که مواردی که صفرا را افزایش می دهد عبارتند از: غذاهای چرب و شیرین ، پرخوری ، بعد از غذای مختصر دوباره غذا خوردن ، آش رشته ، ماکارونی ، سیر ، پیاز و شیرینی جات قنادی
مزاج شناسی 2 دم ( گرم و تر) ؛ مشخصات دموی ها و درمان
دم به معنای خون بوده و گرم و تر است وبرای رساندن غذا و اکسیژن به سلولها است و به افراد صاحب این مزاج ، دموی یا طبع بهاری گفته می‌شود .
در یک انسان عادی و سالم میزان دم، باید 49 درصد باشد در روایات از مزاج دم به بهترین مزاج تعبیر شده و توصیه شده که زنان باردار در ماه پنجم و ششم دوران بارداری حجامت کنند تا فرزندانی با مزاج دموی داشته باشند. خون از آنجا که گرم و تر است افراد با مزاج دم غالباً بدنی با حرارت بالا و پوست مرطوب دارند. معمولاً بیماری‌های افراد دموی به علت کثرت خون و یا اصطلاحاً غلیان (جوشش) خون پیش می‌آید که حجامت در این افراد می‌تواند بهترین راه درمان بیماری‌ها، از جمله میگرن و سینوزیت باشد، ضمن اینکه بیشتر افراد دموی معمولاً مشکلات جنسی دارند که باز بهترین درمان برای آنها حجامت و در صورت لزوم تجویز ، ضماد و روغن‌های سرد می‌تواند در درمان آنها مؤثر باشد .
پرخوری و خوردن بیش از حد ، خوردن بادمجان ، غذای نشاسته‌ای ، آب یخ ، شیرینی جات قنادی و غذاهای کنسرو شده غلبه دم را به دنبال دارد .
مشخصات افراد دموی :
بازتاب‌های روانی و رفتاری در افراد دموی :
استعداد شاعری، علاقمند به طبیعت ، با محبت ، بلندپرواز ، دوراندیش ، اهل خیر و معنویت ، خوش اخلاق و خوش رو ، شجاع و جسور ، دارای توان ریسک ، اعتماد به نفس بالا ، سخاوتمند ، تنوع طلب و بی علاقه به کار تکراری ، معمولاً بی نظم ، نوع دوست ، معمولاً بدحال در تابستان ، دارای هوش و حافظه قوی ، میل و توان جنسی فراوان ، چالاک و پرانرژی، مستعد شقاوت آنی
علایم پوستی و گوارشی افراد دموی :
برجسته بودن رگهای بدن به خصوص پشت دستان ، پوست نرم، مرطوب و گرمی دارند، منافذ پوستی درشتی دارند که از علایم منافذ درشت خوب عرق کردن است ، رنگ پوست گندم‌گون یا گلگون است رنگ چشم (سفیدی) با گرایش قرمز است ،رنگ مردمک میشی تیره و سیاه است موی سر: درشت و قابل انعطاف و دارای پیچ درشت است، رنگ مو: سیاه خرمایی تیره و روشن و معمولاً پر مو هستند ، مزه دهان شیرینی صبحگاهی است ، دهانشان کم رطوبت است و کم تشنه می‌شوند، اشتهای زیاد و خوراک خوبی دارند، توان هضم غذا بسیار بالاست ، نفخ معده ندارند، یبوست ندارند، گرایش به شیرینی کم دارند و گرایش به شوری هم بسیار اندک است ، گرایش به ترشی کم دارند ، بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم ندارند ، تمایل به سردی‌ها ندارند ولی تمایل به گرمی‌ها اندکی دارند ، سرسنگین شده ، چرت زدن ، کم حواس ، کش آمدن آب دهان ، گر گرفتگی ، زبان قرمز می‌شود مثل آنکه رب انار یا زرشک خورده باشد ، بدن دچار خارش ودمل و جوش ریز بیشتر در گردن بین کتف شده.
درمان دموی ها و توصیه های غذایی :
باید غذاهای خنک و سردی مثل آش انار، آش آلو، آب زرشک خیار، مرکبات و ماست و… مصرف کنند تا حرارت بدن تعدیل شود ، اگر فرد دموی همراه با غذای گرم مثل شیرینی‌جات از مواد و اغذیه سرد استفاده نکنند دچار جوش و خارش بدن، گر گرفتگی، بیقراری، کهیر، سوزش ادرار، سوزش سر دل، و آفت دهان خواهد شد، معمولاً بیماری‌های افراد دموی در اثر افزایش حرارت و رطوبت و به طور کلی افزایش خود خون به وجود می‌آید که حجامت به عنون مؤثرترین درمان برای دموی مزاج‌ها مطرح است. چون دم گرم و تر است و رژیم غذایی مناسب برای دموی‌ها رژیم غذایی سرد و خشک است. مثل عدس که مزاج سرد و خشک دارند.
ناشتا (خاکشیر – بالهنگ – تخم ریحان – تخم مل – قدومه شیرازی – بالنگو- اسفرزه) یکی از اینها را در آب بریزید، حجمش زیاد می‌شود و بخورید. حرکات دودی روده را زیاد کرده و روده به راحتی کار میکند.
مزاج شناسی 3 بلغم (سرد و تر) : مشخصات بلغمی ها و درمان
میزان بلغم در انسان سالم یک درصد است و چون سبک‌تر از سودا و دم است معمولاً حجام در اولین خون‌گیری فرد بلغمی شاهد خون شفاف و کم مایه‌ای است ،بلغم مثل کشک یا سفیده تخم مرغ بوده و مربوط به سیستم لنفاوی یا سیستم ایمنی است و از جنس آب و سرد و تر است،افراد بلغمی به علت سردی این مزاج دارای رنگ پوستی روشن ، بور و یا حتی پوست سفید و موهای بور یا سفید می باشند .
به طور کلی پوست و مو بهترین و راحت‌ترین راه برای شناخت مزاج افراد است و موی تیره و خشن نشانه فردی با مزاج گرم و موی روشن و نازک (لَخت) نشانه فردی با مزاج سرد است. [دم و صفرا گرم هستند، سودا و بلغم سرد هستند] افراد بلغمی علاوه بر پوست و موی روشن و شفاف دچار چاقی شکمی و مقداری هم چاقی از ناحیه پهلو می‌باشند که البته با تعدیل بلغم خود و روی آوردن به مصرف موادی که گرم و خشک هستند مثل خرما و زیره و اسپند و… می‌توانند از چاق شدن مفرط جلوگیری به عمل آورند و با مصرف مواد مسهل و تخلیه روده و معده از چاقی خود بکاهند ، امام صادق علیه السلام می فرمایند:به همان اندازه که روغن حیوانی مصرف شود به همان میزان چربی زاید از بدن دفع می‌شود پس برخلاف تصور عموم مردم مصرف چربی حیوانی نه تنها مضر نیست، بلکه دفع کننده چربی‌های مضر نیز هست ، افراد بلغمی نباید سردی‌جات را به تنهایی میل کنند (همراه با گرمی میل شود).
افراد بلغمی غالباً از نفخ معده و سردی سر دل رنج می‌برند که می‌توانند با ترک سردی‌ها و مصرف گرمی‌جات به سلامت معده و به طور کلی سلامت جسم خود کمک کنند، چون بر منبای طب یونان [که طب اسلام هم تا حدودی برگرفته از طب یونان است] و قدمتی بالغ بر 4000 سال دارد منشأ تمام بیماری‌ها در معده نهان است و با سلامتی معده تمام امراضی از بدن دفع خواهد شد.(طب اسلامی ، خون + معده را منشأ سلامتی و بیماری می‌داند) در منابع طب اسلامی از یبوست [به عنوان یکی از امراض معده] به امّ الامراض تعبیر شده ، لذا یک طبیب حاذق قبل از اینکه توصیه به حجامت به عنوان درمان خونی داشته باشد به تجویز مسهل و تخلیه معده بیمار توجه میکند که در منابع طبی، روش‌های قی و تنقیه پیشنهاد شده است.
مشخصات افراد بلغمی
بازتاب روانی و رفتاری در افراد بلغمی :
گرایش به علوم عقلی و ریاضیات، حسابگر و محتاط ، بد بهار و بد زمستان ، منطقی و عاقل ، میانهرو، محتاط و گاهی ترسو ، تجارت پیشه ، آرام ، منزوی و دارای حرکات کند ، گذشته نگر ، منظم و دقیق ، دارای استعداد افسردگی ، بدون استعداد ریسک ، اهل سازش و بی اراده ، درون گرا و منفی‌باف ، فراموش‌کار و کندذهن 18- بی علاقه به یادگیری ، میل و توان جنسی بسیار کم
علایم پوستی و گوارشی بلغمی ها:
دارای پوستی نرم و مرطوب ، غالباً سرد، دارای منافذ ریز (تعرق کم) رگ های پنهان دارند، رنگ پوست سفید، سفیدی چشم، مردمک روشن ، دارای موهای نرم و نازک و لخت با رنگ زرد ،بور و خرمایی روشن و سفید و غالباً افراد بلغمی بی مو یا کم مو ، دهانی بی مزه ، مرطوب و پر آب ، اشتهای زیاد و خوراک فراوان دارند، توان کم هضم غذا و دیر هضمی غذا ، معده نفاخی دارند، گاهی یبوست دارند و گرایش به شیرینی و شوری دارند به میزان زیاد ،عدم گرایش به ترشی ، بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم دارند، تمایل به سردی‌ها ندارند و در عوض تمایل به گرمی‌ها به شدت در آنان وجود دارد، زیر چشم پف کرده ، درد معده ، تنگی نفس موقع خوردن غذا ، قلنج می‌کنند ودوست دارند ماساژ بدهند ، درد کمر و بین شانه ها و گرفتگی ماهیچه پشت گردن ، کسل و خواب آلود ، جاری شدن آب از دهان در خواب ، دچار تپش قلب وقتی از خواب بیدار می‌شوند ، رقیق بودن آب بینی ، ترشح بینی ، دفع ادرار زیاد همراه با فشار ، ضعف مثانه.
اگر بلغم در سر اضافه شود بلاهت و حماقت ایجاد میکند که در اثر افزایش سردی در سر است ، تمام داروهای افزایش حافظه گرم هستند ، اوج سردی در مغز آلزایمر پدید می آورد. (البته سرد و خشک)، ، با غلبه بلغم ، بدن علیه خودش انقلاب میکند و رماتیسم مفصلی می‌آورد.
غذاهای مضر برای بلغمی مزاج ها:
غذاهای لبنیات ، سرکه، ترشی و لیته ،شور ، سیب زمینی ، عدس ، قارچ ، گوشت گاو و گوساله ، گوشت سفید (برای رماتیسمی ها بد بوده ودرد را زیاد میکند) ، چای ، قهوه ، نسکافه ، میوه ترش وکال ، نارنگی ،کیوی ، خیار پوست کنده ، لیمو شیرین ، سوپ جو با زنجبیل روغن نباتی، کره گیاهی، نوشابه، برنج ، سوسیس و کالباس و فرآورده‌های این چنینی .
غذاهای مفید برای بلغمی مزاج ها:
گوشت (شتر ، گوسفند ، کبوتر ، سار ، گنجشک) ، ادویه جات (هل – دارچین – زنجبیل – زیره -زعفران – زنیان- سیر- موسیر – خردل) ، سبزیجات (کرفس – نعناع – ریحان – جعفری – ترخون – مرزه) ، کلم ، مارچوبه ، نخود ، گردو هندی ، قدومه شیرازی ، کدو حلوایی ، لیمو ترش ، گندم .
مزاج شناسی 4 سوداء (سرد و خشک) : مشخصات سوداوی ها و درمان
سودا، از جنس خاک و سرد وخشک است و در واقع رسوب خون است یعنی سیاهی که از سردی و خشکی پدید می‌آید ، تمام مواد خون ساز مثل عدس، جگر،انار سوداساز هستند ، مراد ازخون ساز،به معنای تولید دم از اخلاط اربعه نیست،چراکه مصرف بیش از حد اینگونه مواد، باعث غلظت خون خواهد شد.
خون از آب، پلاکت و گلبول (قرمز و سفید) تشکیل شده و مواد خون سازی مثل انار، باعث تولید گلبول قرمز خون می‌شوند نه پلاکت.باید گفت هر چه میزان گلبول قرمز از حدّ نرمال فراتر رود، غلظت خون بیشتر شده و به همان میزان از گلبول‌های سفید خون که نقش سرباز و تنظیم کننده سیستم دفاعی بدن هستند ،کم خواهد شد. پس عدس و جگر هم باید به میزان معمولی مصرف شده و از افراط و تفریط پرهیز شود چراکه عامل سکته اعم از قلبی و مغزی، غلظت خون و به تبع آن انسداد عروق و نهایتاً سکت یا همان سکته خواهد بود. برای تعدیل سودا از مواد اسیدی مثل سرکه، لیمو، ترشیجات استفاده می‌شود و اینکه از حضرت علی(ع)توصیه به مصرف سرکه انگبین(سرکه– عسل) فرموده اند،بخاطر این است که با عسل، سردی سرکه رفع شده و از ایجاد عوارضی با منشأ سردی که در قسمت‌های قبل گذشت، پرهیز شود.
مشخصات افراد سوداوی
بازتاب روانی و رفتاری در افراد سوداوی :
افسردگی و خستگی ،خود خوری ،
فکر زیاد بدون آنکه بداند ،
علاقه‌مند به بهار و تابستان. ، کم احساس و منطقی، میانهرو و محتاط ، کم انرژی و مداومت در انجام کار، تمایل کم به معنویت ،
ناآرام و همیشه در فکر. ، دارای وسواس و نگرانی و دودلی ،
بدون توان ریسک ، انتقام‌جو،
میل جنسی فراوان ،
توان جنسی کم ، فکر و خیال فراوان ، بدبین ، حساس ، نگران ، منظم ، درون‌گرا
، اهل جدال و جنجال ، تیزبین و بادقت ، لجباز،
بی نشاطی
علایم پوستی و گوارشی سوداوی:
پوست خشک و بدون رطوبت و دارای منافذ متوسط ، رگهای دست پنهان است ، رنگ پوست تیره است، رنگ چشم (سفیدی) سفید تیره است ، رنگ مردمک میشی و قهوه‌ای است ، موی سر، خشک و ضخیم یا مجعد است، رنگ مو، سیاه مات و جوگندمی است و فرد سوداوی معمولاً کم مو است ، مزه دهان صبحگاهان شور مزه است و دهان، خشک و کم آب است، اشتهاء زیاد، ولی خوراک کم است، توان هضم غذا بسیار کم است، نفخ معده فراوان دارند، یبوست دارند، گرایش به شوری و شیرینی دارند، گرایش به ترشی ندارند، بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم دارند، تمایل به سردی‌ها ندارند و تمایل به گرمی‌ها دارند ،
لاغری ، مدفوع قیری وسیاه ، سوزش هنگام دفع ادرار، ادرار تیره خاکستری می‌شود، حالت تهوع ، حس تاریکی چشم و شب کوری، سوزش معده ، خارش زیاد بدن وترک خوردن پوست ، قلنج معده
رژیم غذایی مناسب با افراد سوداوی:
سودا چون سرد و خشک است افراد سوداوی باید از غذاهای سرد و خشک پرهیز کنند و در عوض از غذاهای گرم و تر مثل عسل استفاده نمایند ، غذاهای سرد و خشک مثل برنج که بدن را با افت رطوبت مواجه میکند، مهم ترین عامل یبوست است (به خاطر دفع رطوبت).
در میان فصل ها، پاییز فصل سوداست و بهترین فصل برای حجامت افراد سوداوی نیز فصل پاییز است.
مصرف نوره در مواد بهداشتی دافع سوداست ، البته نوره ای که حاوی آرسنیک باشد.
از بین نان ها نان سنگک مناسب‌تر از بقیه است. (به خاطر وجود سبوس).
تیر کشیدن سر، سردرد سوداوی است و حساسیت به صدا هم از افزایش سوداست که این دو با حجامت به همراه مصرف سرکه به عنوان رقیق کننده خون برای درمان بکار می‌رود.
غذای مضر برای سوداوی مزاج ها
غذاهای مانده وبیات و شور و نمک سود، سودا را زیاد میکند ،
بادمجان ،
عدس ، نوشابه با غذا ، ماهی دودی ، خیارشور ،گوشت پیر (رنگ قرمز تیره) ، پنیر ،
یخ و آب یخ (آب به صورت غیرمستقیم باید سرد شود) ، برنج
غذای مفید برای سوداوی مزاج ها
خوردن غذای گرم و تر – ملین
– سوپ جو (با پاچه گوسفند
– کمی زنجبیل
– زعفران) ، عسل و قدومه شیرازی ،
توت ، با آب گرم طهارت کند ،
انجیر، خرما ، کشمش ، هل ، دارچین ،
زیره ، زعفران
